Aymara lip'iwinaka

Aymara aru parlañani, ukhamaraki yatiqawi yatichawimpi ch’amanchasiñani

Qillqiri: Wayna mallku - Franz Laime P.

Kunapachati jiwasanaka pachpa municipionaka, prefecturanaka, ukhamaraki gobierno irpiri utanaka irnaqañanixa, ukkjakiwa nayraru wali qamasampi Qullana Aymara markasaru sartayapxañani. Jiwasanaka pachpa amuyunakasampi, pachpa lurawinakasampi, pachpa sarawinakasampi ukhamaraki arunakasampi. Ukkjakiwa markasaxa sartasini wali qamasampi. Wakisiwa yatichawi yatiqawinakampi sarantaña jani mayampisa jisk’achata uñjasiñataki. Jiwasati wali ch’iki amuyumpi parlañanixa, janiwa khitisa pisiru tukuykistaniti.

Aymara wiñay sarawinakasa tuqinakata ch’amanchasiñani yatxatañani nayraqata, ukatawa yaqha markanakampi parlañani jani jisk’achayasisa purapata yanapasiñataki.

Yaqha tuqita amuyt’añarakiwa chukiyawuna jilata kullanaka qamasirinakata, jupanakaxa aymaranakasipkiwa, chukiyawunkatapata janiwa k’umiñakiti, janiwa aymaraxtati sasina. Yamakisa altupatanxa niya taqiniwa aymarkamaki jakasiraktana, aymaranakaxa niya 74% ukkjanitanwa siwa. Yaqhipasti patanaka utani, yapuni, uywani ukhamaraki chukiyawunsa utanirakitanwa.

Aka chuquiyawu markanxa taqinisa sumpachawa aymara arusata irnaqapxaraktana, janiwa ancha p’inqasirinakaxa utjkiti. Taqpacha qhatunakana, pachaxchunakana, uta manqhanakana aymara arusata parlasitaskarakiwa, ukampisa irnaqawi(instituciones) taypinxa janiwa aymara parlaskiti, markasatakixa walipunispawa arusata parlañaxa. Amuyañaspawa, kunapachatixa mä aruxa chhaqtixa, pachpa markachirinakana juchapawa siwa. Jiwasa pachapati p’inqasiñani ukaxa, jiwasa manqhanwa arusaxa jiwaski sarakiwa, ukhamaraki chhaqtaski. Kunaskpasa kawkinkaskañanisa wakisiwa arusata parlañaxa, ukhaki markasa wali ch’amanchata uñjasirakini. Uka amuyunañaka phuqhapxañani ukkjakiwa markasaxa wali ch’amanchasini.